Lęk jest doświadczeniem powszechnym. Do niedawna był postrzegany jako reakcja psychiczna na stres spowodowany czynnikami zewnętrznymi lub wewnętrznymi. Obecnie twierdzi się, że niektóre rodzaje lęku są prawdopodobnie niezależne od czynników stresowych. Objawami psychicznymi lęku są: strach, przewidywanie nieszczęścia, przerażenie lub panika, nadmierna drażliwość, zmęczenie, pobudzenie psychiczne, bezsenność, trudności z koncentracją, depersonalizacja ( pacjent czuje się nierealny lub zmieniony). Wśród objawów somatycznych wymienia się ból i zawroty głowy, ból w klatce piersiowej i kołatanie serca, problemy żołądkowe, częste oddawanie moczu, niepokój ruchowy, uczucie braku tchu, suchość w ustach.

Lęki dziecięce nie są chorobą, ale to pewien charakterystyczny sposób funkcjonowania emocjonalnego. Pojęcie lęku można używać zamiennie z pojęciem strachu. Pewne „lęki” są bardzo typowe dla dzieci w wieku przedszkolnym: lęk przed ciemnością, zwierzętami, wodą, szpitalem, przestępcami itp. Lęki u dzieci pojawiają się w określonym porządku i wykazują swoją uniwersalność. Mają tendencję do nagłego pojawiania się, ale także szybkiego znikania lub przechodzenia w lęku innego rodzaju (zmiana obiektu lęku). Bardzo często u dzieci można zauważyć występowanie tzw. Lęku separacyjnego. Dzieci przejawiające ten rodzaj lęku wykazują nadmierną potrzebę kontaktu z bliskimi. Zazwyczaj z tym lękiem mamy do czynienia pomiędzy 6 miesiącem a 4 rokiem życia. Wiele rodziców doskonale wiedzą, czym objawia się taki lęk ( uporczywie trzyma się spódnicy mamy, przeraźliwie płacze). Są jednak dzieci, które w każdej chwili ogarnia przerażenie na myśli, że mogłyby odłączyć się najbliższych. Zamartwiają się ,że coś strasznego mogłoby się przytrafić ich rodzicom, a oddzieleniu towarzyszą panika i napady złości bez wyraźnej przyczyny. Takie dzieci często trzymają się fizycznie ukochanych osób i podążają za nim krok w krok, miewają też nocne koszmary. Objawami fizycznymi są: bóle głowy, żołądka, mdłości. Zaburzenie to rozpoczyna się zwykle między 2 a 5 rokiem życia, ale szczyt zachorowań przypada na 7 rok życia. Pierwszy epizod lęku separacyjnego pojawia się wyniku jakiegoś traumatycznego dla dziecka przeżycia, takiego jak śmierć kogoś z krewnych lub ukochanego zwierzątka , pobyt w szpitalu lub przeprowadzka do innego miasta.

Fobia szkolna jest kolejnym typem zaburzenia lękowego charakterystycznego dla wieku dziecięcego. Większość dzieci idących po raz pierwszy do szkoły ogarnia niepokój wypływający z lęku przed oddzieleniem od rodzica i lęku przed nieznanym, czyli szkołą.

U niektórych dzieci objawy psychosomatyczne zdarzają się zazwyczaj w ty czasie, gdy dziecko idzie do szkoły. Mogą to być : bóle głowy, bicie serca lub duszności, bólu lub skurczu brzucha, nudnościach, wymiotach lub biegunce, odmowie jedzenia, a nawet w powolnym przeżuwaniu pokarmów. Niekiedy pojawiają stany podgorączkowe. W niektórych przypadkach można zaobserwować zakłócenia mowy, np.: niemożność głośnego mówienia, uporczywy szloch.

Sposoby pomocy dziecku doświadczającemu lęku

Istotą lęku jest to, iż jest on zazwyczaj irracjonalny. Małe dziecko boi się rzeczy, które dorosłych nie wzbudzają strachu. Dlatego dorośli muszą wykazać się dużą wrażliwością na dziecięce uczucia. Zatem :

1. Należy zrozumieć lęk.
Należy uświadomić sobie, że odczucia dziecka są dla niego samego bardzo autentyczne, przyznanie racji bytu jego lękowi jest podstawą do tego, by mu pomóc.
2. Należy założyć, że dziecko samo wyrośnie z lęku.
Leki dziecięce są zjawiskiem powszechnym i naturalnym, a dziecko w swym rozwoju po pewnym czasie jest w stanie nawet samodzielnie uporać się ze swoimi lękami. Rodzice podejmując odpowiednie działania mogą pomóc dziecku. Dziecko, które boi się jakiegoś zjawiska, w naturalnym odruchu ucieka od tego, co jawi mu się jako niebezpieczne i może mu wyrządzić krzywdę.
3. Pozwolić dziecku przez pewien czas unikać sytuacji lekowych, zanim podejmie się działania zmierzające ku oswojeniu go z przedmiotem strachu.
Tutaj należy pracować metodą małych kroczków i stopniowo konfrontować dziecko z tym, co wywołuje u niego lęk. Wskazana jest szczera rozmowa na temat lęku, podczas której dziecko otrzyma informację, iż jego uczucia są dla rodzica ważne, że są przez niego akceptowane i że mają prawo się pojawić. Dziecko, wiedząc, że może liczyć na pomoc rodzica, lepiej radzi sobie z trudną sytuacją.

Czego nie należy robić, gdy dziecko się boi?

Nie wolno dziecka wyśmiewać, bagatelizować i ignorować jego problemów, zawstydzać go przed innymi, zmuszać do stawiania czoła lękowej sytuacji, niecierpliwić się, z góry zakładać, że lęki są poważnym zaburzeniem, obwiniać siebie lub dziecko za pojawienie się lęku.
Bardzo ważnie jest, aby uważnie słuchać, gdy dziecko opowiada o swoim zmartwieniach, mieć dla niego czas i traktować go z czułością i zrozumieniem.
Z tym problemem można zmierzyć się w następujący sposób:
a) Bezpośrednio – poprzez rozmowę lub kontrolowanie przez dorosłego, stopniowane przez dziecko, łagodne spotkanie z obiektem leku,
b) Pośrednio – poprzez tematyczną bajkę, rysunek, zabawę.

Jeżeli pomimo rozsądnej pomocy ze strony rodziców lęki dziecka nie przemijają, a wręcz się wzmagają, konieczna będzie wizyta u specjalisty. W nielicznych przypadkach dziecięce lęki są pierwszym symptomem rozwijającego się zaburzenia psychicznego.